เพื่อนๆเคยไหม ที่บางครั้งมีความรู้สึกว่า ตนเองเคยเกิดประสบกับเหตุการณ์แบบนี้มาแล้วในอดีต เช่น เวลาเรามายืนอยู่ที่โขดหินบนชายหาดในที่ที่เราเพิ่งจะเคยมาครั้งแรก แต่กลับรู้สึกเหมือนกับว่า เราจำโขดหินนี้ได้จำเหตุการณ์นี้ได้ ราวกับว่ามันเคยเกิดขึ้นมาแล้วในอดีต และนี่คือปรากฏการณ์ที่เรียกว่า “เดจาวู” นั่นเองครับ
“เดจาวู” déjà-vu เป็นคำศัพท์ที่ใช้ครั้งแรกโดย Emile Boirac นักจิตวิทยาชาวฝรั่งเศส ในหนังสือ L’Avenir des sciences psychiques ซึ่งหมายถึงปรากฏการณ์ที่เรามีความรู้สึกราวกับว่า เคยประสบกับเหตุการณ์เช่นเดียวกับขณะนี้มาก่อนหน้านี้แล้ว ทั้งๆที่อาจจะเพิ่งเคยเกิดขึ้นครั้งแรก โดยปรากฎการณ์นี้คือสิ่งที่เป็นปริศนาของโลก ถึงแม้จะมีทฤษฎีคาดเดาที่รองรับอยู่มากมาย แต่ก็ยังไม่เคยได้รับการพิสูจน์เสียที
แต่ล่าสุดนักวิทยาศาสตร์สามารถอธิบายทฤษฎีใหม่ของการเกิด “เดจาวู” ได้แล้ว โดย Akira O’Connor ศาสตราจารย์ชาวสก็อตคิดว่า เดจาวูเกิดขึ้นจาก การที่สมองตรวจเช็คความทรงจำของเรา นั่นเอง
เพื่อที่จะยืนยันทฤษฎีนี้ Dr. O’Connor ได้สร้างชุดการทดลองเพื่อที่จะดึงปรากฏการณ์เดจาวูของผู้ร่วมทดลองออกมา วิธีการคือจะบอกชุดคำศัพท์ให้กับผู้ร่วมทดลอง โดยที่คำศัพท์นั้นมีความเกี่ยวข้องกัน แต่ในชุดคำศัพท์จะไม่มีคำศัพท์ที่เป็นจุดเชื่อมโยงของคำศัพท์เหล่านั้น ยกตัวอย่างเช่น ชุดคำศัพท์ที่มีคำว่า pillow, bed, night แต่กลับไม่มีคำศัพท์คำว่า sleep อยู่ในนั้น
ทันทีที่บอกชุดคำศัพท์แก่ผู้ร่วมทดลองเสร็จ ทีมวิจัยจะถามเลยว่า ได้ยินคำศัพท์ที่ประกอบด้วยตัวอักษร ‘s’ หรือเปล่า และคำตอบของผู้ร่วมทดลองก็คือ ไม่
แต่หลังจากที่ทิ้งช่วงไปสักพัก ทีมวิจัยก็จะถามคำถามเดิมแก่ผู้ร่วมทดลองอีกครั้ง ในคราวนี้ผู้ร่วมทดลองส่วนใหญ่จะตอบเหมือนกันว่า ‘sleep’ ซึ่งพวกเขาจะเริ่มคิดว่าเคยได้ยินคำนี้จริงๆ เพราะมันสมเหตุสมผลมากที่คำศัพท์นี้จะอยู่ในชุดคำศัพท์พวกนั้น ในตอนนี้สมองของผู้ร่วมทดลองจะแก้ไขความทรงจำเดิมเสียใหม่ และนี่คืออาการที่เรียกว่า เดจาวู นั่นเอง
จากการสร้างภาพโดยกิจด้วยเรโซแนนท์แม่เหล็ก (functional MRI) แสดงให้เห็นว่า ในช่วงเวลาที่เกิดเดจาวูนั้น ส่วนของสมองที่ทำงานมากที่สุดคือส่วนของ ‘การตัดสินใจ’ ไม่ใช่ ความทรงจำ
Dr. O’Connor สันนิษฐานว่า สาเหตุที่สมองส่วนดังกล่าวสร้างความรู้สึกเดจาวูขึ้นมานั้น ก็เพราะว่าสมองได้ตรวจเช็คความทรงจำของเราเพื่อตรวจสอบหาข้อผิดพลาด และเมื่อมันพบว่ามีข้อมูลที่ไม่สอดคล้องกัน สมองก็จะแก้ไขให้ถูกต้อง นั่นทำให้เรารู้สึกเหมือนกับว่า เหตุการณ์นี้มันเคยเกิดขึ้นมาแล้วก่อนหน้านี้ ทั้งที่มันเพิ่งจะเคยเกิดขึ้นเป็นครั้งแรก
Stefan Köhler นักวิจัยจากแคนาดาก็ได้กล่าวเพิ่มเติมว่า ‘มันอาจจะมีกระบวนการแก้ไขข้อขัดแย้งบางอย่างเกิดขึ้นในสมอง ระหว่างที่เกิดเดจาวู’
คลิปวิดีโออธิบายสรุปผลการทดลองของงานวิจัยชิ้นนี้
ถึงแม้ว่าทฤษฎีนี้อาจจะดูน่าเชื่อถือมากที่สุดในตอนนี้ อย่างไรก็ตามยังมีข้อมูลที่ต้องเก็บเกี่ยวอีกมากจึงจะสามารถพิสูจน์ได้ว่าทฤษฎีนี้คือความจริง ซึ่งถ้าหากว่าทฤษฎีนี้เป็นความจริง ก็หมายความว่าเราสามารถไขปริศนาลึกลับอีกหนึ่งอย่างของโลกได้แล้วนั่นเองครับ
สามารถอ่านบทความงานวิจัยฉบับเต็มเป็นภาษาอังกฤษได้ ที่นี่ ครับ
ปล. อย่าสับสนระหว่าง “เดจาวู” กับ “หยั่งรู้อนาคต” นะครับ มันไม่เหมือนกัน
